Ontgroeven …. Een stevige boodschap met uitroeptekens én vraagtekens

Zo in de vakantie past het wel om eens stil te staan bij een boek. Afgelopen weken las ik een boek dat het stilstaan zeker waard is. Daarom hier een bespreking….

Met “Ontgroeven” schreef Kees Tillema een boek dat me de afgelopen weken behoorlijk bezig wist te houden. En ik denk dat Kees daarmee zijn belangrijkste doel misschien al bereikt heeft. Het boek boeit, verwart en verklaart, biedt herkenning en confrontatie. Hoe doet hij dat en vooral wat doet dat met mij?

Kees is een fan van het antifragiele denken van Nassim Taleb, wat er (zeer) kort gezegd op neerkomt dat organisaties zo ingericht zijn dat ze zo op tegenslagen (kunnen) reageren dat ze er steeds beter van worden. Je zou denken “wie wil dat niet?”, maar als je je verder verdiept in dit denken over organiseren, dan wordt al snel duidelijk dat dat makkelijker gezegd is dan gedaan. Het staat namelijk op gespannen voet met de sterke neiging om te centraliseren en controleren in organisaties. En die twee werkwoorden hebben dan weer alles te maken met de behoefte om resultaten te voorspellen en om voorspellingen uit te laten komen.

Terwijl we allemaal weten hoe onvoorspelbaar onze wereld (geworden) is. Mens en organisatie zijn van steeds meer factoren afhankelijk die volop in beweging zijn. We zien dat natuurlijk de afgelopen tijd volop in de manier waarop we om moeten gaan met de effecten van de COVID-19 pandemie. Maar dat is natuurlijk niet de enige (onverwachte) impact op onze manier van leven en werken.

“Ontgroeven” bestaat uit drie delen.

Deel 1 beschrijft twaalf “sleutels” waarmee je antifragiel organiseren kunt realiseren.

Omdat je natuurlijk altijd de vraag krijgt “hoe moet ik dat dan doen” biedt deel 2 uitwerkingen van zeven vraagstukken. Bij bekende vraagstukken geeft Kees voorbeelden om die eens heel anders aan te pakken met behulp van een of enkele van de genoemde sleutels.

En het boek sluit af met de beschrijving van vijf kenmerken waarover de mensen die antifragiel willen organiseren zouden moeten beschikken.

Laat ik beginnen met te zeggen dat ik het boek, ook al wat het soms ongemakkelijk, met plezier heb gelezen. Dat heeft niet alleen met de inhoud maar zeker ook met de schrijfstijl van Kees te maken. Een vlotte pen blijkt ook nu weer een belangrijk wapen om de lezer te boeien. Dat maakt ook dat ik door bleef lezen, ook al vond ik soms iets van de ideeën die gepresenteerd worden. Kees houdt bij het kiezen van woorden ook van de confrontatie. Daarbij gaat hij ver, en soms iets te ver naar mijn idee.

Mijn reacties op de drie delen zijn dan ook verschillend:

Deel 1 geeft inderdaad een aantal interessante aanknopingspunten om naar organisaties en organisatieverandering te kijken. De beschrijving van de sleutels is inspirerend. Als ik ze hier samenvat lijken het al snel open deuren. Veel komt neer op: kleinschalig organiseren, besluitvorming zo laag mogelijk, het wordt pas echt als je risico neemt, biedt mensen keuzes en werk niet met protocollen maar met vuistregels.

Maar tijdens het lezen denk ik steeds twee dingen:

1. Dit is inderdaad wat we nodig hebben.

2. Hoe krijgen we het voor elkaar

De voorstellen van Kees gaan ver, anders zou het immers geen “ontgroeven” zijn. Maar vergaande voorstellen roepen ok hier, zoals altijd, vragen op omtrent de haalbaarheid. Gelukkig kondig zich dan deel 2 aan. Een deel waarin Kees met behulp van de twaalf sleutels een aantal vraagstukken te lijf gaat.

In deel 2 is de auteur jammer genoeg enigszins “losgeslagen” en lijkt het hem soms meer te doen om spectaculaire voorstellen dan om daadwerkelijke realisatie van de sleutels… Je kunt je door deze voorstellen natuurlijk laten inspireren. Ik kan me ook voorstellen dat het interessant is om ze met een aantal mensen te bespreken en er uit te halen wat bruikbaar is. Maar tegelijk hou ik het gevoel over dat hier een belofte niet waargemaakt wordt. Ik zal toch echt zelf na moeten denken over de manier waarop de sleutels in een bestaande organisatie toegepast kunnen worden. En dat moet ik doen in een organisatie die mede bepaald wordt door externe invloeden. We kunnen niet net doen of we “alleen op de wereld” zijn.

Misschien spreekt daarom deel 3 me wel weer meer aan. Daarin gaat het om vijf persoonskenmerken die zeker de moeite van het overdenken waard zijn. Hoe je het ook wendt of keert, het zijn immers mensen die uiteindelijk het ontgroeven moeten realiseren. En juist omdat we allemaal zo in allerlei groeven zitten, vraagt het veel van mensen om daaruit te ontsnappen.

De vijf persoonskenmerken die Kees benoemt, kunnen daar zeker aan bijdragen: compassie, onverschilligheid, verbeeldingskracht, eigenzinnigheid en rebelsheid. Misschien moeten we maar eens beginnen om die zaken wat meer te ontwikkelen én te waarderen!